سدسازی در ایران از نقطه آغاز تاکنون

تاکنون ۱۷۲ سد ملی در سطح ایران به بهره برداری رسیده که از این تعداد، ۱۹ طرح مربوط به قبل از انقلاب اسلامی و مابقی به بعد از انقلاب مربوط می شود.

ماجرای سدسازی در ایران از سال های پایانی دهه ۲۰آغاز شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت های بسیاری برای توسعه سدسازی به وجود آمد تا جایی که اکنون بر اساس آمار کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ (ICOLD)، ایران در منطقه، پس از ترکیه، رتبه دوم و در جهان، رتبه هفدهم را در حوزه سدسازی دارد.

به گزارش ایسنا، تاکنون ۱۷۲سد ملی در سطح ایران به بهره برداری رسیده که از این تعداد، ۱۹طرح مربوط به قبل از انقلاب اسلامی و مابقی به بعد از انقلاب مربوط می‌شود؛ البته روند سدسازی در آن زمان، بسیار کند بود، به گونه ای که در دولت های اول و دوم تنها یک سد، در دولت سوم، سه سد و در دولت پنجم نیز دو سد مورد بهره برداری قرار گرفت. اما از دولت ششم و هفتم می‌توان به عنوان دولت های میانه رو در سدسازی یاد کرد، چراکه در هر کدام از آن‌ها، تنها ۱۳سد به بهره برداری رسید. این در شرایطی است که پس از دولت ششم، با حجم وسیع سدسازی مواجه شدیم، به طوری که تنها در دولت هشتم، ۳۵سد به مدار بهره برداری وارد شد.

دولت دهم علمدار سدسازی در ایران

در ادامه این روند، در دولت بعد یعنی دولت نهم، از اول مهرماه سال ۱۳۸۴تا پایان شهریورماه سال ۱۳۸۸، بالغ بر ۱۸سد به بهره برداری رسید اما قله سدسازی در دولت دهم و با تعداد ۳۹سد قرار داشت. پس از آن، دولت تدبیر و امید، به طور جدی در بحث سدسازی مورد انتقاد قرار گرفت و همین مساله موجب شد که تعداد سدهای بهره برداری شده در این دولت، با کاهش روبرو شود و دولت یازدهم، ۲۵سد و دولت دوازدهم نیز تنها سه سد را به بهره برداری برساند.

اما درمجموع طی این سال ها، ۱۷۲سد به ظرفیت ۵۱۷۶۵میلیون مترمکعب به بهره برداری رسیده و براساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته، اکنون ۶۷۲سد در دست بهره برداری، ۱۲۰سد در دست ساخت و ۱۷۶سد در دست مطالعه قرار دارد.

  

فقدان طرح جدید سدسازی طی شش یا هفت سال اخیر

در این باره، محمد حاج رسولی‌ها - مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران - به ایسنا گفت: در حال حاضر ۱۲۰سد نیمه تمام در حال ساخت در ایران وجود دارد که از این تعداد، ۴۳سد هدف شرب را به دنبال دارد و باید حداکثر تا پایان برنامه ششم، به مدار بهره برداری وارد شود  اما باید اعلام کرد کهاجرای این طرح ها به بیش از ۱۵هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد. هم چنین در طرح ارزیابی و بازنگری سدها، مقرر شد که این ۴۳سد به طور حتم اجرایی شود.

وی با تاکید به این موضوع که هیچ طرح جدیدی طی شش یا هفت سال اخیر در حوزه سدسازی ایجاد نشده و دولت خود را موظف به تکمیل طرح های گذشته می داند، تاکید کرد: ۴۰درصد سدها، در برنامه پنجم و ششم توسعه به مدار بهره برداری وارد شده است و نمی‌توان سدهایی را که با هدف شرب ساخته و روی آن‌ها برنامه ریزی شده است را کنار گذاشت و به همین دلیل باید ۴۳سد مذکور حتما تا پایان برنامه ششم به مدار بهره برداری وارد شود.

۴۳سد تا پایان برنامه ششم بهره برداری می‌شود

این موضوع به این معناست که تا پایان برنامه ششم، تعداد سدهای ساخته شده در دولت دوازدهم نیز افزایش چشمگیری خواهد یافت؛ چراکه براساس عملکرد اهداف تعیین شده بر اساس سند تفصیلی برنامه ششم توسعه و در سرفصل برنامه تامین آب، ظرفیت آب تنظیمی سدها (غیرمرزی) مقرر شده است که در طول برنامه، ۱۴۰۱میلیون مترمکعب اضافه شود که  در سال ۱۳۹۶، این هدف ۱۳۲میلیون مترمکعب بوده و عملکرد این فعالیت بالغ بر ۱۱۲میلون مترمکعب بوده است.

هم چنین در ظرفیت آب تنظیمی سدها (مرزی) مقرر شده که در طول سال های برنامه ششم توسعه، ۲۸۵۷میلیون مترمکعب ظرفیت تنظیم اضافه شود که در سال ۱۳۹۶، این هدف، ۳۱۴میلیون مترمکعب بوده و عملکرد هم بالغ بر ۲۲۸میلیون مترمکعب اعلام شده است.

خودکفایی ایران در حوزه سدسازی

اما در این بین می‌توان با بررسی عملکرد ایران در حوزه ساخت سد به این موضوع اشاره کرد که در سال های قبل از انقلاب اسلامی، سدسازی در ایران، توسط کشورهای مختلف به عنوان متولی و مشاور صورت می‌گرفت اما اکنون شرکت های ایرانی متعددی برای ساخت سد آماده هستند؛ در آن زمان شرکت های ایمپرجیلو، باستان - دایهو، پور اتریش، تکنو پروم اکسپورت، دبلیو. آ.آر. دی، ساسر، کوماگایی گومی، لوزان - پور - لوزینگر و موریسون نودسون به همراه چهار شرکت ایرانی عملیات ساخت سد در ایران را انجام می دادند اما اکنون دیگر خبری از شرکت های خارجی در ایران در این حوزه نیست، چراکه توانست ایم در این بخش به خودکفایی برسیم.

ترین‌های سدسازی ایران

هم چنین از جمله سدهای در دست بهره برداری ایران می‌توان به سد کارون ۳با ارتفاع ۲۳۰متر از پی به عنوان بلندترین سد بتنی کشور یاد کرد؛ سد گتوند علیا با ارتفاع ۱۸۲متر از پی بلندترین سد خاکی و سد جگین با ارتفاع ۸۰متر از پی و حجم مخزن ۳۰۰میلیون مترمکعب در رقوم نرمال، بلندترین سد بتن غلطکی در کشور است.

بلندترین طول تاج نیز مربوط به سد چاه نیمه ۴با طول تاج بیش از ۱۵کیلومتر و حجم مخزن ۸۲۰میلیون مترمکعب در رقوم نرمال در مرز بین ایران و افغانستان و بیش ترین حجم مخزن نیز مربوط به  سد کرخه با حجم مخزن ۵۳۴۷میلیون مترمکعب در رقوم نرمال می‌شود.

علاوه بر این بلندترین سد مرزی مشترک بین دو کشور، سد دوستی با ارتفاع ۷۹متر از پی و حجم مخزن ۱۲۲۳میلیون مترمکعب بین ایران و ترکمنستان و روی رودخانه مرزی هریرود و بیش ترین حجم مخزن سد مرزی مشترک بین دو کشور برای سد خداآفرین با حجم مخزن ۱۶۱۲میلیون مترمکعب در رقوم نرمال بین ایران و آذربایجان هستند.